Het Valleikanaal

Het Valleikanaal is aangelegd in 1935 – 1941; niet als vaarkanaal, maar voor de waterbeheersing van dit waterbeheerkundig ingewikkelde gebied, om de Grebbelinie te versterken en om werkelozen aan werk te helpen.

Voor het kanaal zijn allerlei oudere kanalen en zelfs een beek aan elkaar geplakt. Van Zuid naar Noord: de Kromme Eem – Bisschop Davidsgrift – Schoonebeekse grift – nieuw stuk – Luntersebeek – nieuw stuk. En dan zijn we in Amersfoort.

Ik teken met lichtblauw het kanaal in op de kaart van Van Geelkercken van 1628. Donkerblauw is de Schoonebeekse grift, geel de Luntersebeek en groen de gracht van Amersfoort

Ik fiets van zuid naar noord (met het water mee dus) langs het kanaal. In het kanaal liggen zeven stuwen, en ik ben benieuwd of ik er geen vergeet.

Van de Rijn tot aan de brug in de Haarweg ligt het kanaal in de gekanaliseerde Kromme Eem. Stuw 1: Grebbesluis, met een verval van 1,3 meter.

Op het jaagpad ligt een fijn fietspad.

Bij de Haarweg splitste de Bisschop Davidsgrift van de Kromme Eem. De grenst tussen Gelderland en Utrecht liep midden door de beek, en het kanaal was een Utrechtse onderneming en ligt dus op Utrechts grondgebied.

Iets verder komt het Nieuwe Kanaal uit Wageningen erbij:

Stuw 2: Veenkampen, met vistrap. Verval 30 centimeter.

De oevers zijn voor een groot deel (nog) niet diervriendelijk. Hier en daar ligt een trapje voor eendjes.

De Bisschop Davidsgrift liep door tot aan de Zwaluwstaart, nu de Zwaaikom in Veenendaal. Maar het laatste stuk in Veenendaal is gedempt. In 1866 is het omleidingskanaal gegraven. Vanaf het Zwaaiplein waaieren de voormalige veenwijken uit. Wij gaan naar het westen over de weg Zandstraat – Panhuis – De Pionier = een gedempt oud kanaal. Al gauw komen we weer bij water: het omleidingskanaal.

In Veenendaal-west maakt het omleidingskanaal twee keer een haakse bocht en dan hebben we de loop naar het westen weer te pakken. Het noord-zuid stuk is een verbinding tussen het zuidelijke kanalenstelsel van de Bisschop Davidsgrift en het noordelijke kanalenstelsel van de Schoonebeekse grift. Deze verbinding ligt er overigens al eeuwen. Op de volgende tekening het oude gedempte kanaal in donkerblauw en het huidige kanaal in lichtblauw.

Vanaf de noordzuid verbinding tot aan de doorgang onder de A12 is voor het Valleikanaal de oude Schoonebeekse grift gebruikt. Bij de Slaperdijk is een prachtige oude stuw, de Rode Haan. Hij is niet meer in gebruik en vervangen door een unieke balgstuw.

Even benedenstrooms van de Rode Haan komt de Zijdewetering erbij: de afwateringssloot van de bebouwde kommen van Ede en Veenendaal en niet de schoonste watergang van ons waterschap. Vroeger lag hier een populair dagrecreatieterrein.

Daarna stroomt het Valleikanaal verder ten noorden parallel aan de A12. Maar tusssen het Valleikanaal en de A12 ligt een vaag stukje niemandsland vol kazematten en andere relicten van de oorlog en van de Grebbelinie, en hierin ligt ook de Schoonebeekse grift. Dus hier liggen twee kanalen naast elkaar.

Bij de Groep nemen de twee kanalen afscheid: de Schoonbeekse grift gaat op weg naar Woudenberg, en het Valleikanaal naar het noorden naar Leusden.

Eerst moet het Valleikanaal nog even de spoorweg onderdoor. De hekken van de brug zijn lichtblauw, net zoals overigens de treinen en bussen van de Valleilijn. Lichtblauw als verbindende kleur in de Vallei, mooi toch. Helaas is het dit de enige brug: de Rode Haan is groen, de Grebbesluis is grijs, de meeste bruggen zijn wit met rood. Ik hoop dat bij de volgende schilderbeurt een Valleikanaalkleur wordt gekozen. Op de foto zonder spoorbrug in de verte stuw 3, verval 1 meter.

Vanaf de Broekerweg ligt er een heerlijk fietspad op de oostoever over het oude jaagpad. De westoever is een hoge dijk vol kazematten. De oostoever is laag en hier kijk je prachtige uit over de vallei – die vanuit het kanaal onder water gezet kon worden. Bij Lambalgen komt het kanaal uit in de Luntersebeek.

Vanaf hier wordt dat beekdal gevolgd, hier en daar rechtgetrokken, tot aan de Bruineburgsluis. Dit deel van het kanaal heeft daardoor de meeste kronkels.

Op enkele plekken zijn de oude kronkels van de Luntersebeek nog zichtbaar. Ik teken ze met donkerblauw op de hoogtekaart in. In het veld kun je het ook goed zien: de zuidelijke kronkel is bij de Vlastuinersloot en de noordelijke bij de Nattegatsloot.

Bij de Pothbrug, in de weg tussen Woudenberg en Scherpenzeel ligt stuw 4 (geen foto), verval 0,40 meter en bij de Roffelaar, midden op de volgende AHN-uitsnede, stuw 5, verval 1,5 meter. Met vistrap.

Bij de Bruineburgsluis neemt de Luntersebeek afscheid en gaat op weg naar het westen.

Het Valleikanaal stroomt verder naar het noorden, maar hier heb ik nog geen foto’s van (hoewel ik hier regelmatig fiets). Het kanaal ligt tegen Leusden aan: dit is de rechtgetrokken Moorster en Asschatterbeek langs de hoge dijk van de Grebbelinie die er al lag. Kronkels van de Asschatterbeek liggen nog als groenblauwe slinger rond een nieuw woonwijkje. Ten noorden van dit woonwijkje kruisen we de Asschatterweg.

Ten noorden hiervan ligt de Asschatterstuw, stuw 6, verval 0,9 meter.

We kunnen helemaal doorfietsen langs het kanaal tot aan Amersfoort. Ten noorden van Leusden maakt het kanaal een bocht naar het westen: hier wordt gebruik gemaakt van het dal van de Modderbeek.

In Amersfoort wordt het kanaal oostelijk rond de binnenstad geleid – nog steeds langs de oude dijk van de Grebbelinie. De bruggen hebben mooie details, en – als je het weet net zichtbaar op de foto, voor kleine dieren is er een looppad onder de brug gemaakt.

De laatste stuw ligt vlak voor het samenstroompunt. Deze stuw is super bijzonder: hij heeft een visdeurbel. Er is een onderwatercamera, en mensen van over de hele wereld kunnen daarop meekijken of er vissen voor de stuw zwemmen. En als dat zo is, kan iemand op de bel drukken, en dan doet de sluiswachter eventjes het kleine sluisje in het midden open en kunnen de vissen door zwemmen. Echt waar, google maar.

Het verval van deze stuw is 0,8 meter. Wow, dan is dit kanaal in deze op het oog zo vlakke vallei toch in totaal 5,2 meter afgedaald.

Dan bij de Ringweg Koppel stroomt het kanaal in de Eem.

Ooh wat kun je dat mooi zien op het AHN.

Vandaar stromen ze samen verder naar het IJsselmeer.

Mooie wandelgids door dit gebied: Fokko Bosker

Meer lezen over het Binnenveld? Lees in Het Verhaal van het Binnenveld alles over de geschiedenis van het waterbeheer in het Binnenveld. Liever een boek? Dan is mijn boek 'Water in het Binnenveld' vast iets voor jou.

Alle afbeeldingen