De Kromme Eem is een verdwenen beek in het Binnenveld. Alleen het deel langs de Veenkampen is over. De rest is gewoon weg. De bedding is vergraven en gebruikt voor nieuwe kanalen en weteringen. Laten we deze Kromme Eem eens beter bekijken.
In mijn boek ‘Water in het Binnenveld’ beschrijf ik de geschiedenis van het waterbeheer in het Binnenveld, het gebied tussen Veenendaal, Ede, Rhenen en Wageningen. Bekijk dit boek bij bol.com.
sGrooten tekent in 1572 een schitterende kaart van de Veluwe met daarop het Binnenveld. Hij tekent bij Veenendaal polders, veenkanalen en een Turfgrift, en ook een riviertje dat ontspringt bij MeuLunteren en uitmondt in de Rijn. Er staat geen naam bij, maar dat zal de Kromme Eem zijn.
Het is normaal dat er een beek langs de rand van een veenkussen. Immers, een veenkussen begint op een lage plek en groeit dan uit naar boven en opzij. Het kussen loopt naar buiten toe leeg, en dat water verzamelt zich in de lage strook tussen veenkussen en omgeving. Ik vermoed dat de Kromme Eem zo’n beek was.
De Kromme Eem deel ik op in vijf delen. Van boven naar beneden:
- van bron tot aan het Doesburgerschut
- van het Doesburgerschut tot aan de Hornskolk
- langs de Veenkampen (dat deel ligt er nog)
- langs de Nudepolders
- onderlangs de Grebbeberg, beneden de Grebbesluis tot aan de Rijn.
Deel 1: Volgens sGrooten begint de Kromme Eem bij Meulunteren, en dan zou de Lunterse Beek de bovenloop van De Kromme Eem gekaapt hebben. Dat kan niet, want dan zou de Kromme Eem door een dekzandrug snijden. De bron lag bij Beetrum en De Veentjes. In de dijkbrief uit 1460 van Hertog Arnold van Gelre regelt hij de waterlossing uit Beetrum, Doesburgh, Veldhuizen en Maanen door middel van de Gelderse Wetering. kortom: die vier horen waterstaatkundig bij elkaar. Mijn conclusie is: de Kromme Eem ontspringt bij Beetrum.
Op de volgende kaart van Van Geelkercken uit 1655 begint rechtsonderin bij de Goorsteeg een beek die langs de Doesburgerpolder richting het Doesburgerschut wordt geleid. Althans dat lijkt de bedoeling te zijn, zo te zien gaat het niet zo heel goed. Mijn theorie is dus: De Kromme Eem begon achter Beetrum in het veengebied bij De Veenen ten noorden van Doesburg.
Hier een detail van de plek waar ik de bron van de Kromme Eem leg: Je ziet de Hoogesteegh, Luntteren, de hul, het huis van Jan Geretsen en de Betrumer vonder. Een vonder is een eenvoudige planken brug.
Een tweede aanwijzing dat ik goed zit is de dijkbrief uit 1460 waarin Hertog Arnold van Gelre de afwatering van Beetrum, Doesburgh, Veldhuizen en Maanen regelt. Beetrum dus.
Deel 2: sGrooten tekent de Kromme Eem ten westen van Doesburg, Kernhem, Maanen en Harsselo langs. Nicolaes tekent 100 jaar later een wetering die de Doesburgerpolder ontwatert, maar verder geen beek. De Kromme Eem was blijkbaar inmiddels vergraven tot Gelderse Wetering. Hier meer over deze kaart.
Op de volgende foto ligt de oranje brug over de Kromme Eem. De gedempte Gelderse wetering ligt in het verlengde van deze brug en is duidelijk herkenbaar aan de afwijkende begroeiing (dus afwijkende grondsoort).
Deel 3: Nicolaes tekent bij de Veenkampen de Kromme Eem duidelijk apart naast de Davidsgrift. De beek stroomt naar de Rijn, terwijl De Davidsgrift een veenkanaal is met stilstaand water en acht schutten tussen de Rijn en de zwaluwstaart in Veenendaal. De Davidsgrift begon bij de Haersluijs die het water in de Nudepolders regelde. De Haarsluis (een stuw) ligt er nog steeds. Langs de ongetemde Veenkampen is voor de Utrechtse Davidsgrift een nieuwe bedding gegraven ten westen van de grens op Utrechtse grond. Ze konden voor het Utrechtse kanaal niet de Kromme Eem gebruiken want die lag op de grens en was Gelders.
Dit deel van de Kromme Eem is prachtig hersteld in het natuurgebied de Binnenveldse Hooilanden. Hij stroomt nu wel de andere kant op: niet meer naar de Rijn maar naar Veenendaal.
Deel 4: Tussen de Haarsluis en de Grebbesluis loopt de Grift op Utrechts gebied. Dit is niet de Davidsgrift, maar een oude Grift die in de 12de eeuw is gegraven, en waarschijnlijk is dit een vergraven Kromme Eem.
Deel 5: Het zuidelijke deel onder de Grebbeberg, beneden de Grebbesluis, tekent Nicolaes niet. Dit is een oude meander van de Rijn. De oorspronkelijke monding van de Kromme Eem zal gelegen hebben in die bocht van de Rijn, in de buurt van de Grebbesluis. Met de aanleg van de Grift is dit vergraven. Bovendien is dit deel eind 18e eeuw opgenomen in het Hoornwerk van de Grebbelinie. Op de volgende kaart uit 1552, die ik hier beschrijf, honderd jaar ouder dan de kaart van Nicolaes, en 20 jaar ouder dan de kaart van sGrooten, is deze oude monding te zien.
