In het Binnenveld liggen twee oude polderdistricten: in het zuiden het polderdistrict van Wageningen en Bennekom en in het noordoosten de polder van Doesburg.
Het polderdistrict van Wageningen en Bennekom ligt ten oosten van de Grift en ten zuiden van de Maanderdijk. De achtste polder onder Wageningen is een exclave, namelijk de driehoek bij Rustenburg. Het hele polderdistrict omvat 23 polders; op deze kaart heb ik ze ingetekend:
Dit polderdistrict valt in twee delen uiteen, maar niet volgens de gemeentegrenzen. Kijk met me mee: Dwars door de polders loopt van Noord naar Zuid de Dijkgraaf die de stadsgracht van water voorziet. De polders die oostelijk van de Dijkgraaf liggen, liggen hoger dan de Dijkgraaf, en wateren daar dus op af. Dit zijn de Bovendijkgraafse Polders. Het gebied ten westen van de Dijkgraaf watert af op de Kromme Eem. Hier liggen de Benedendijkgraafse polders.
De Dijkgraaf en de Kromme Eem stromen in de 15de eeuw beide naar de Rijn. De Dijkgraaf komt bij de Witte Sluis onder Wageningen in de Rijn en de Kromme Eem bij de Grebbesluis.
Goed, 23 polders dus, een deel benedendijkgraafs en een deel bovendijkgraafs.
In 1753 heeft Frederick Beijerinck een schitterende atlas gemaakt van alle polders. Meer over deze atlas.
De benedendijkgraafse polders
De Nudepolders, ten zuiden van het Nieuwe Kanaal, zijn het oudst. Ze hebben prachtige namen naar de boerderijen die erin liggen: de Hoeveslagen, de Pasmaten, de Ungels, de Heymaten, de Haar, de Ossekampen en de Nieuwlanden. Ze wateren af op de Zijdvang die via de Haarsluis lost op de Grift, de in de 12de eeuw vergraven benedenloop van de Kromme Eem. Deze Haarsluis ligt er nog net zo en functioneert ook nog net zo.
Van de middelste polders van Wageningen en de noordelijke polders van Bennekom zijn nummer 1 tot en met 4 benedengraafs. Het Wageningse deel hiervan heet het Wageningse Broek, het Bennekomse deel is naamloos. Erbij horen:
- de Veenkampen tussen de Grift en de Veensteeg
- het Slag tussen de Veensteeg en de Slagsteeg
- de Voorburgten en de Oorden tussen de Slagsteeg en de Rijnsteeg
- de Haverlanden en de Maten tussen de Rijnsteeg en de Dijkgraaf
De namen zijn in Wageningen en Bennekom hetzelfde. Daarom weet je daar ook nooit of je de gemeentegrens al gepasseerd bent. Ten noorden van de eerste polder ligt de Bennekomse Meent die in gemeenschappelijk gebruik was door Wageningers en Bennekommers. De meent is buitendijks gebied. Zuur veenwater van de Kromme Eem dat de polders bedreigde werd tegengehouden door de Eemwal en de Haarwal, maar stroomde vrijelijk in de Meent.
De Benedendijkgraafse polders ten noorden van het Nieuwe Kanaal wateren bij de Broeksluis af op de Kromme Eem. Deze sluis lag aan het eind van het Nieuwe Kanaal, waar de weg langs het Kanaal ophoudt, maar is nu verdwenen. In de 15de eeuw stroomde de Kromme Eem naar de Rijn. Het laagste deel daarvan, van de brug over de Haarwal tot aan de Grebbesluis, was al in de 12de eeuw vergraven tot de Grift.
Sinds de omkering van de afwatering in de 17de eeuw stroomt de Grift naar Amersfoort en vandaar in de Eem naar de Zuiderzee. Toen werd de Dijkgraaf helemaal leuk: het water in de sloot aan de oostkant van de dijk waterde op de Rijn af, en de sloot aan de westkant op de Zuiderzee. Dit is nu ook allemaal voorbij: de sloten liggen er nog net zo, maar al het water, ook dat van de gracht en de Dijkgraaf, stroomt naar het IJsselmeer.
De bovendijkgraafse polders
Ik zou bijna de bovendijkgraafse polders vergeten. Het zijn er vier, en wel de vijfde tot en met de zevende polder onder Wageningen en Bennekom plus de achtste, het buitenbeentje:
De vijfde polder is de Bornse Weilanden en de Hoeven tussen de DijkGraaf en BornseSteeg.
De zesde polder is het gebied tuschen de BornseSteeg en de LaageSteeg (nu Mansholtlaan-Dreeslaan). Nu is dit de Campus en het gebied daar ten noorden van tot aan de de Maanderdijk.
De zevende polder zijn de Bovenbuurtse Weilanden: tussen de LaageSteeg (Mansholtlaan dus) en de Buurtse Weg. Dit is nu Born-Oost en het gebied daar ten noorden van aan de oostkant van de Mansholtlaan tot ten noorden van de A12.
De achtste polder is een buitenbeentje: ‘De Agtste Polder genoemd Oud-Wageningen; leggende voor de Bergpoort, beslooten tuschen de Rencumse Weg, den Dijk en de Stads Gragt.’ De Rencumste Weg is Onderlangs, en daar hoort de huidige Veerstraat bij. Het gaat dus om het driehoekje in Wageningen tussen de Dijk, het Spijk en de Veerstraat.
In mijn boek 'Water in het Binnenveld' beschrijf ik de geschiedenis van het waterbeheer in het Binnenveld, het gebied tussen Veenendaal, Ede, Rhenen en Wageningen. Bekijk dit boek bij bol.com.
Alle afbeeldingen
