Langs de Beek op Warnsborn

Het is maar een kort beekje, maar ooh wat leuk. Kijk met me mee.

Het begint in een keurige sprengkop afgezet met kunststof paaltjes. Natuur moet natuurlijk wel netjes zijn.

Vandaar loopt een spreng naar het noorden de stuwwal van Arnhem af naar de sandr van Schaarsbergen die tussen de stuwwallen van Ede, Reemst, Apeldoorn en Arnhem in ligt. In de stuwwal ligt de spreng in een opvallend steil diep dal, dat een natuurlijk droogdal is, maar is uitgediept. Hier en daar zijn kleine beukjes langs de oever geplant; inmiddels zijn die uitgegroeid tot beuken en fungeren de wortels als keermuren voor het smalle beekje. Het water stroomt snel!

Verschillende sprengkoppen zouden extra water toe moeten voegen, maar die staan droog. Ik zie vrijwel geen varens en andere planten langs de oevers, alleen mos. De natuur heeft deze spreng nog niet echt gevonden. Toch ligt hij er al zo’n 200 jaar vermoed ik.

Een grotere zijspreng komt er bij, ook die staat droog. Wel een mooi houten bruggetje dat het heuvellandschap accentueert. Ik geniet.

Dan zijn we aan het eind van de heuvels gekomen en stroomt het beekje verder door het gras naar het landhuis De Warnsborn. Daar was dit allemaal om begonnen: de meeste sprengenbeken zijn gegraven om watermolens aan te drijven, maar deze is gegraven om een landgoed op te leuken met een beekje, watervalletjes en vijvers. We komen bij het huis. Hier groeien wel leuke oeverplanten zoals dotterbloem, pinksterbloem, pitrus, speenkruid. De natuur weet niet dat dit gegraven is, het ziet er mooi uit.

Naast het huis loopt het beekje door het gras verder naar beneden. Hier en daar is het stroompje opgeleukt met zwerfstenen.

Daarna ligt het beekje in een mooie bakstenen goot. Deze houdt het water zo hoog mogelijk, dus het verval is zo klein dat het nog net stroomt. Dit heet een opgeleide beek, en ook dit is afgekeken van de techniek bij watermolens: om een waterrad te laten draaien had je immers een behoorlijk verval nodig. Met een beek heeft dit niks te maken: het is een goot. Er groeit geen plantje in, de natuur heeft hier geen lol aan.

En ja hoor, we komen bij een waterval van enkele meters hoog. Ik sta bovenop. De bodem van de goot is van staal. Hier kun je dus een waterrad op laten draaien.

Water stroomt via de waterval de vijver in, dus moet er ook weer uit. Onder de vijver is het een echte beek. Hij ligt niet in zijn natuurlijke bedding, maar gezien de begroeiing vindt de natuur het prima zo. Iets verder benedenstrooms ligt namelijk een vijver (vast wel op de natuurlijke plek), maar deze beek stroomt daar met een waterval in, dus de beek ligt niet op de laagste plek in het dal.

We komen bij een tweede en een derde vijver. Waterknutselaars konden hun hart ophalen. Ook bij deze waterval is de bodem van de goot van staal. De stenen zijn echt (niet van cementrustiek, kippegaas met cement eromheen, maar echte stenen).

Hier is een betonnen brug die er belangrijk uitziet. Liep eens een belangrijke weg door het landgoed? Jazeker, hier kruiste de Schelmseweg de Warnsborn.

Achter de brug ligt de grootste vijver. In de verte gaat het dal verder en is het water duidelijk tegengehouden om een vijver te vormen. Maar waar water erin stroomt, moet het er ook uit kunnen, anders loopt je vijver vol. Er is inderdaad een rooster:

Maar dan? Achter het rooster ligt een put. De weg loopt hier vrij steil naar beneden het Merkendal in. Het Merkendal is het bovenstroomse droge deel van het Heelsums Beekdal. Het begint bij Terlet, zelfs het Rozendaalseveld watert hierop af. Op de volgende kaart van Nicolaes van Geelkercken uit 1650 kun je dit mooi zien. Dit is een rare kaart: links de kaart van Van Geelkercken, rechts een update van 70 jaar later waarop Elshof veranderingen heeft aangegeven. Er zijn nogal wat veranderingen op te zien, met name nieuwe ontginningen en landhuizen. Maar Warnsborn staat er links ook al op. Het grote groene dalstelsel op de kaart is het Merkendal met diverse zijdroogdalen (die ook namen hebben). Warnsborn ligt in het zuidwestelijke kwadrant net bovenstrooms van het samenstroompunt tussen het Grasdel en het Merkendal. Als je op de afbeelding klikt, zie je een grotere versie van de kaart. Maar nog beter kun je het zien als je doorklikt naar het Gelders Archief en daar inzoomt.

Ik zit hier in het Merkendal, maar er is geen spoor van de Beek op Warnsborn. Het water verdwijnt in de put en komt er pas een heel eind lager in een weiland weer uit. Wat jammer, als GLK dit beekje bovengronds haalt, zouden we hier een mooie vernatting hebben. Goed idee?

Deze Beek op Warnsborn is er eentje van een een heel rijtje diep ingesneden beekdalletjes die van de stuwwal af noordwaarts naar de sandr lopen en uitkomen in het Merkendal. De grootste, links, is gebruikt om de spoorweg doorheen te leggen. Je ziet dit droogdal goed in het veld voor de Johannahoeve. Ook een opvallende is die van de Vijverberg, dat is een leuk project voor een volgend beekje-lopen, want die is net als deze op Warnsborn, watervoerend.

boektoptip: Veluwse beken en sprengen

Alle afbeeldingen: