Op de Zilverberg bij Oosterbeek is in de 18de eeuw een rondeeltje aangelegd en ernaast is een vijver gegraven. De resten zijn nog altijd te zien, kijk met me mee.
Podcast
De Zilverberg bij Oosterbeek is een heuvel in de stuwwal van Arnhem, de top op 62 m +NAP. De langwerpige rug is opvallend in de omgeving. Op de top is in 1731 een rondeeltje van beuken aangelegd en ernaast is een vijver gegraven. De resten zijn nog altijd te zien, kijk met me mee.
Het grote bos op deze stuwwal bij Oosterbeek heette het Koenenbos. Het was van de Staten van Gelre en werd beheerd door de Rekenkamer. Een bosmeester ter plekke deed het werk: bomen planten, verzorgen, hakken. Een keer per jaar ging een commissie van de Rekenkamer vanuit Arnhem op werkbezoek om het bos te inspecteren. Daar maakten ze verslagen van, en die verslagen zijn een geweldige bron en geven een inkijkje in het bosbeheer in Gelderland in de 18de eeuw.
Het bos moest geld opbrengen. Dus er moesten bomen worden aangeplant, die moesten onderhouden worden, en regelmatig werd bekeken hoe het met het houtopstand was gesteld, en zodra het kon, werd een perceel verkocht en omgehakt.
De oudste kaart van het Koenenbos is uit 1570 van Thomas Witteroos. Hij geeft alle percelen aan en zet er het jaar in waarin een perceel weer omgehakt kan worden.
De verslagen uit de achttiende eeuw vertellen ook of er iets gerepareerd moet worden aan het huis van de boswachter, en verder maken ze opmerkingen zoals: dat perceel doet het goed en dat perceel doet het minder goed.
De oudste kaart van het Coenenbos is deze uit 1570 van Thomas Witteroos:
We zien hierop onderaan de kerk in het dorp van Oosterbeek. Deze kaart is een ander verhaal.
De verslagen uit de achttiende eeuw zijn niet reuze boeiend: meestal moet er iets gerepareerd in het huis van de boswachter, en verder maken ze opmerkingen zoals: die hegge doet het goed en die hegge doet het minder goed. Maar in 1731 komen we iets leuks tegen:
Gekoomen sijnde op het hoogste van den Silverenbergh hebben wij geoordeelt dat het niet quaad soude staen dat daer een rondeeltje van beucken geplant wierd, waertoe wij den boswachter hebben gelast om sulcx in den herfst te doen.
Blijkbaar was het mode, want twee jaar later wordt er door Kernhem bij Ede ook een rondeeltje (nu het doolhof) aangelegd op een bergje. De boswachter werpt op de top van de Zilverberg een heuveltje op.
Vervolgens gaan ze natuurlijk elk jaar kijken hoe het gaat met hun rondeeltje. In 1735 hebben ze grootse plannen, ze willen midden op het heuveltje dat de boswachter heeft opgeworpen een grote beuk en een stenen tafel zetten, en lager op de helling zien ze een bron en daar willen ze een vijver van maken.
[…] des boswachter geordonneert om midden op het bergje een rechte gladde beucken heijster te setten, en in consideratie gegeven off men boven midden op het bergje niet een steene tafel soude konnen setten, off van een oude meulensteen off ijts anders.
Vervolgens sijn wij van den Silverenbergh aff gewandelt tot beneden aen den berg daer een sours van water is, en vorders in bedenken willen geven off men niet een allee soude konnen maken van boven van den Silverenberg aff tot beneden aen die sours en aldaer het water wat opruijmen en een vijver maken, en het water op een seecker peijl daer in te houden, en dan boven koomende het selve in het dal dat daer aen leijt te laeten affloopen; van welck concept wij een affteeckening op het pampier hebben doen brengen, om daer nader op geresolveert te konnen worden.
Ze maken een tekening van het plan, maar die zit er niet bij. In 1736 is de vijver gemaakt. Dan krijgen ze het idee dat op het bergje twee wegen moeten kruisen waarvan eentje met zicht op de Arnhemse kerktoren.
En van de Silverenberg afgaende na de source dewelke wij volgens t’ vorige verbael hebben bevonden opgeruijmt en een soort van een vijvertie gemaekt te sijn dog bevinden niet dat t’ water daervan veel aftrek geeft.
In 1737 zien ze dat de beukenboom op de top het niet goed doet, en ze denken dat een linde beter zal aanslaan en sneller zal groeien:
Bovenop het bergje van den Silverenberg is voorleden winter een beuckenboom weer opnieuw gepoot dog gaet weer doot, dus word voorgeslaegen off het niet best soude wesen, dat men daer eens een lindenboom sette, die eerder sou opwassen en schaduw geven.
In 1741 staat er inderdaad een lindeboom en is daarnaast een bank gemaakt van graszoden. De vijver beneden heeft soms water maar niet altijd. In 1743 wordt er voor het laatst over dit rondeel geschreven (de linde is aan het groeien). Daarna wordt het stil. Het laatste verslag is van 1793, maar in geen enkel verslag lezen we nog iets over het rondeel, de linde, de vijver, de bank, de tafel met de molensteen.
Dit begin van het artikel overlapt voor een groot deel met een artikel van Jan Holwerda van Groenverleden over de drie (!) rondeeltjes die er waren op de Zilverberg. Lees zijn artikel.
Zou het rondeeltje uit het verbael nog terug te vinden zijn in de bossen? Jazeker!
Op deze uitsnede zien we linksonder Doorwerth, bovenaan van links naar rechts de Utrechtseweg en links van het midden van NZ de Kerklaan. De Zilverberg ligt in het midden, en de top heeft een knopje: het heuveltje dat de boswachter heeft opgeworpen. Hieromheen zien we het rondeel: een klein rondje. We zien ook dat er drie rechte wegen vanaf de top lopen: naar het NW, NO en ZW.
Rechts van de berg, aan de voet van de helling, zien we een afgraving: de vijver. (En je kunt rechts op de uitsnede nog net wat raatakkers zien).
Wat we niet zien is de weg met zicht op de kerk van Arnhem. Dat had best gekund hoor, op open plekken in de buurt zie je de kerk prachtig staan. Op de volgende uitsnede heb ik met twee roze punten het knopje op de Zilverenberg en de kerk van Arnhem aangegeven: er staat niets in de weg, alleen bomen. Blijkbaar is de weg niet aangelegd, of wellicht was het alleen een zichtlijn die we niet op AHN kunnen terugvinden. Een zichtlijn naar de oude kerk van Oosterbeek was ook leuk geweest.
Nou willen we uiteraard ter plekke kijken of de linde er staat, en of er nog iets te zien is van het rondeel met beuken en de bank. Nou, het knopje bovenop is er nog, maar er staat linde noch beuk. Dennen, berken, douglassparren, andere sparren en beuken. En mijn fiets.
Van ZW naar NO loopt er een beukenlaan over de top.
En we willen zien of er water in de vijver staat. Jazeker! In ons boek over Doorwerth hebben we dit de Zilverbergspreng genoemd (naar Ruud Schaafsma in zijn boek over de Oosterbeekse sprengen); een prima naam.
De beuken langs de Italiaanseweg takelen steeds verder af. Dit is wel indrukwekkend hoor; zeker gaan kijken zolang het nog kan.
Premium inhoud
Premium abonnees lezen hier twee verbalen in pdf.
Ja ik woon in het tuinmanshuis van GLK net ten oosten van de Source.
dag Mathilde. Leuk het Rondeel op Zilverberg te zien opduiken.
Minstens twee kaarten laten 3 rondeeltjes zien. Ik schreef in 2015 een artikel in Schoutambt en Heerlijkheid. Heb dit in een PDF gezet en nog twee kaarten aan het artikel toegevoegd. Zie https://groenverleden.nl/documenten/Rondeeltjes%20Zilverberg%20Doorwerth%20-%20Holwerda%202015.pdf
Dank voor de link – jouw en mijn artikel overlappen. Sorry, dat had ik me niet gerealiseerd. Ik heb een link in het artikel naar jouw site gezet. Eigenlijk was ik op zoek of er nog een linde op het topje stond (net als bij de Capel), maar helaas.
Een goed artikel Mathilde!
De Source, de kleinste sprengenvijver op de Zuid-Veluwe, ligt op een steenworp van ons huis op de Sylverbergh.
Je woont in het boswachtershuis van GLK? Verder kan ik geen steen gooien namelijk.