Twente is geologisch ingewikkeld, maar wel super interessant. Ik zal proberen de losse stukjes aaneen te rijgen tot een logisch verhaal waarin de diverse losse plukjes rariteiten een plek vinden. Dat hoeft niet Het Ware Verhaal te zijn, het blijft een Hypothese. Er is al best veel gepubliceerd over Twente, maar nergens lees ik een sluitend verhaal waarin alles past. Moeilijkheden zijn de heuvels bij Lochem en Neede, de drumlins tussen Stokkum en Borculo, de stuwwal bij Tubbergen, de Deldeneres, de hoogte van Enschede. Eigenlijk is alleen de Stuwwal van Ootmarsum-Oldenzaal en de Rossummerpoort duidelijk. Mijn verhaal zal ook niet sluiten, maar ik doe mijn best.
Tot aan het Tertiair is het verhaal van Twente hetzelfde als voor de rest van Nederland. De eerste 4,5 miljard jaar is voor de bovengrond niet interessant, wel natuurlijk voor delfstoffen als zout, gas en olie. In het Tertiair (66 – 2,6 miljoen jaar geleden) ligt Nederland lange periodes onder water en in die periodes worden dikke pakketten sediment afgezet. In periodes dat het land boven water ligt, erodeert dat weer gedeeltelijk weg.
Maar dan beginnen de verhalen van ZO en NW Nederland uiteen te lopen. ZO- Nederland lift mee omhoog met de grote opheffing van de Alpen, terwijl West-Nederland begint te zakken. Beide processen gaan nog steeds door. Daardoor liggen in Twente en de Achterhoek de lagen uit het Tertiair dichtbij het maaiveld, zie de volgende doorsnede dwars door Nederland:
Rechtsonder de ligging van mijn doorsnede. Rechtsboven de legenda van de kleurtjes: het rechterrijtje is het Tertiair (PZWA is de overgangsperiode), het linkerrijtje is jonger en ligt daar bovenop. De stuwwallen van het grijze DrenTe vormen de hoogste toppen van de Veluwe. Ten westen daarvan de opvallend gifgroene zee-afzettingen van het EEm. Ten oosten van de Veluwe het donkerrode KReftenheye van de Rijn. Ten oosten daarvan ligt Oost-Nederland. Duidelijk is te zien dat de diep liggende lagen, die in West-Nederland horizontaal op elkaar liggen, in het oosten omhoog worden gedrukt. Dat geldt voor alle lagen tot en met het gele PeiZeWAalre: het hele rechterrijtje van de legenda. Dit proces gaat nog steeds door: je ziet dat ook de jongere lagen omhoog komen, en je ziet ook dat de stuwwallen onder West-Nederland wegzakken, maar dat is een ander verhaal.
De paarse lagen zijn meer naar het westen niet aangegeven, maar ze liggen er wel degelijk. Helemaal rechts, door Twente, loopt een breuk: je ziet een paarse punt naar beneden uitsteken. Laten we die eens in detail bekijken:
Wow! Je ziet hier de Slenk van Reutum. Op het volgende kaartje zie je ligging van de slenk aan de hand van de top van het lila DOngen:
Aan weerszijden van de slenk en ook meer naar het westen een aantal breuken, aangegeven met rode lijnen. Die breuken zijn niet bijzonder: Nederland ligt vol met breuken die allemaal ongeveer evenwijdig lopen. Het heeft te maken met de grote Rijnslenk, die er eens voor zal zorgen dat Europa in tweeën splijt. Dan voegt NO-Nederland zich bij Duitsland en worden ZW-Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk, Spanje en Portugal een eiland, maar dat is een ander verhaal.
Wat je op de doorsnede van de slenk in de tweede figuur ook mooi kunt zien, is dat in de slenk de lagen honderden meters gezakt zijn. Probeer maar eens om het donkerpaarse RUpel aan elkaar te passen: je moet bijna 400 meter omhoog schuiven. Dat is er dus allemaal af-geërodeerd. Het wegzakken van de slenk stopt boven PeiZe Waalre: je ziet dat het oranje DRente geen last van de slenk heeft. Zodra de slenk verder wegzakt, zakt het DRente mee de slenk in.
Nu wil ik je laten zien hoe het Tertiair in Twente aan het maaiveld ligt. Dat is nog niet zo gemakkelijk: ik kan kiezen tussen een kaart van de ‘top van PZWA’ en de ‘basis van AP’. Maar beide lagen zijn onvolledig. In het Pleistoceen was Twente land, dus erodeerde weg: daar heeft nooit het mariene Appelscha gelegen en ook het onderliggende PeizeWaalre is weg. Dus dan toch maar via het Dongen, want dat ligt bijna overal nog wel. Je ziet op de vorige figuur dat het DOngen, 40 miljoen jaar oud, in Twente reikt tot 35 m+NAP.
Maar het ligt niet bij Glanerbrug en Overdinkel. Dus wat ligt daar dan? Ik puzzel verder en bekijk de lagen van onder naar boven een voor een. Geen DOngen, geen RUpel, geen VEldhoven (dat ligt alleen in de slenk), geen BReda, geen OOsterhout, geen PeiZeWAalre, geen URk, geen gestuwd DT. Maar wel DR: Drente, zie volgende figuur. Dat zijn afzettingen van onder of vlak voor een ijsveld: keileem, morene, sandr of kame. Maar lag daar ijs dan?
Lees verder
Het hele verhaal van Oost-Nederland, van Precambrium tot en met de ijstijden bij elkaar? Dat kan! Het is bij mij als pdf te verkrijgen voor 7 euro of bij bol.com als e-boek voor 9 euro.
Inderdaad Raymond, razend interessant. Ik woon in Vasse direct naast de Slenk van Reutum, waar in de jaren 80/90 door WMO / Vitens Overijssel drinkwater werd gewonnen en waar veel over het water in die badkuip is gezegd en gepubliceerd.
Heel interessant. We wonen vlakbij de breuklijn in de Rossumerpoort. We zijn benieuwd naar het vervolg!
Bedankt, fijn dat het je interesseert. Ik ben met het vervolg bezig en het komt er een dezer dagen aan.
Razend interessant. Ik weet heel weinig van de geologie af. Prachtige kaartjes en een heldere uitleg.